تکامل و تنزل معنوی
(ازنگاه قرآن و روایات)
زهره عنایتی خرزوقی
وجیهه صیرفی نژاد،احترام سادات موسوی وجیهه حجازی ،فاطمه ترابی، مریم هاشمی
اعضای هسته پژوهشی مبین مدرسه علمیه مجتهده امین اصفهان
استاد راهنما :حجت الاسلام والمسلمين الهی دوست
زمستان 1391
چکیده
انسان به طور فطری ، موجودی کمال گراست که برای نیل به این کمال ، نیازمند راهی است تا با گام نهادن در آن به مقصود نهایی ، که همان کمال مطلوب است ، برسد . فلاسفه ، عرفا و اندیشمندان راه های متعددی برای رسیدن به کمال پیشنهاد داده اند و قرآن مجید نیز که کتابیست انسان ساز ، راه تکامل انسان را نشان داده است و عوامل و موانع موجود بر سر این راه را معرفی کرده است .از این رو در این پژوهش ، ابتدا دیدگاه فلاسفه و عرفا بررسی شد و سپس با استناد به آیات قرآن و روایات ائمه معصومین(عليه السلام) مواردی همچون ایمان و عمل صالح و ... از عوامل تکامل و پیروی از هوای نفس و دنیاپرستی و... از عوامل تنزل انسان به شمار آمد ، ضمن این که واژه های همسان و غیر همسان با تکامل و تنزل معنوی در قرآن مجید مورد بررسی قرار گرفت و پلکان تکامل معنوی انسان ترسیم شد و در پایان دیدگاه قرآن با نظریه روانشناس مازلو در ارتباط با تکامل و تنزل معنوی انسان به صورت تطبیقی مورد بررسی قرار گرفت.
كليدواژه : تكامل ،تنزل،معنويت،رشد،سقوط، مازلو
نتیجه گیری :
از آن جا كه انسان به طور ذاتي به كمال گرايش دارد ودر مراحلي از رشد فكري اين گرايش در او همچون ميل تشنه به آب رخ مي نمايد .همين ميل وگرايش ذاتي ،اورا به سمت گزينش مكتب رهنمون مي كندتا براساس آموزه هاي مكتب انتخابي ، راه رسيدن به كمال را فرا گيرد.در قرآن کریم با واژه هایی مثل فلاح ،فوز ،رشد ...به مفهوم رستن وکامل شدن انسان ورسیدن به بالاترین مرتبه که فرشتگان را به آن راهی نیست وبا واژه های غی،ضر،شقی،...به هلاکت ونابودی انسان تا مرحله سقوط انسان به پایین ترین درجه ورسیدن به مرتبه حیوانیت واز آن هم پست تر اشاره دارد.واز آن جایی که راه پرخطر ودشمن با همه ی قوا در کمین است به انسان اجازه می دهد تا با اختیار خود عوامل ترقی مانند:علم ،ایمان،وعمل صالح ،اخلاص و...یا عوامل سقوط مانند : پیروی از هوای نفس ،دنیای نکوهیده ،شیطان و گناه ،..را انتخاب وراه خود را مشخص کند. محققین واز جمله روانشناسان مثل مازلو با بررسی انسان ونیاز هایش به بخشی از آنها به صورت علمی رسیده اند ودرهرمی که از نیاز های فیزیولوژیکی از کمترین نیاز بشر تا خود شکوفایی و... ابعاد وجودی انسان را بررسی می کنند این در حالی است که قرآن وروایات به همه ابعاد وجودی انسان توجه دارد ؛ تکامل در اسلام منحصر به کمال مادی نیست ، کمال معنوی ،دنیوی واخروی،رشد همه جانبه در همه ابعاد وجودی را دارد زیرا خالق او کامل وکمال آفرین است .احکام عبادی بخشی ازبرنامه ی تکامل فردی واجتماعی انسان را تشکیل می دهد .انسان همان گونه که می تواند پله به پله راه رشد وترقی را طی کند باید مواظب باشد تادر دنیای ارتباطات در خیل انبوه اطلاعات رها نشودو بازارهای پر زرق وبرق عرفان های نو ظهورکه با شعارهای فریبنده وارد می شوند اورا فریب ندهند. خلاصه راه کمال راهی پر خطر است و بدون داشتن چراغی روشن در دست قادر به پیمودن حتّی یک قدم هم نخواهیم بود .
منابع وماخذ
1- قرآن کریم
2- نهج البلاغه
3- مفاتیح الجنان
4- آرام ،احمد ،بی تا ،الحیاه ،دفتر نشر فرهنگ اسلامی .
5- آملی حسن زاده ،1379 ،صد کلمه در معرفت نفس ، چهارم ، قم : دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
6- ابن منظور ، محمد بن مکرم1414ق ، لسان العرب ، بیروت : دار صادر.
7- انوري، حسن، 1381، فرهنگ بزرگ سخن، اول ،تهران :انتشارات سخن .
8- امینی ، ابراهیم ، 1375،خودسازی تزکیه وتهذیب نفس ، هشتم ، شفق .
9- ----------آشنائی با اسلام ،1377،دوم ، قم : دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم .
10-امین ، سیده نصرت ، 1414ق ،مخزن العرفان ، بیروت : موسسه النور للمطبوعات .
11-اردبيلي ، سیدعبدالغني ،1388 ،تقريرات فلسفهامام خمینی ،تهران :موسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی ،اول
12-الهی قمشه ای،1392،ترجمه مفاتیح الجنان ،قم،آئین دانش
13-انصاریان ، حسین ، 1383، ترجمه قرآن ، قم: انتشارات اسوه
14-بابویه قمی،علی بن الحسین (شیخ صدوق)،1404ق ،من لایحضره الفقیه ، دوم ،قم:جامعه مدرسین .
15-جعفری ، محمد تقی ،1389 ،شناخت انسان در تصعید حیات تکاملی ،باز بینی کریم فیضی ،علی جعفری ، تهران:موسسه تدوین ونشر آثار علامه جعفری.
16-جعفری ، محمد تقی ،1389 فرهنگ واصطلاحات تخصصی ، دوم ، قم:رسالت یعقوبی.
17-جوادی آملی، عبدالله ،1389 هدایت در قرآن ، علی عباسیان ، ج 16، چهارم ، قم : اسراء .
18-_1388،تسنیم ، واعظی محمدی ، چهارم ، قم : اسراء .
19-_1384 ، حماسه وعرفان ، صفائی محمد ، هشتم ، اسراء.
20-_،1379،مراحل اخلاق در قرآن ،سوم ،اسراء.
21-_،1389،جامعه درقرآن (تفسیر موضوعی قرآن کریم)مصطفی خلیلی،سوم ، قم :اسراء.
22-جوادی آملی ، عبدالله ،1384 ،بنیان مرصوص امام خمینی ، محمدامین شاهجوئی ، هشتم ، قم : اسراء .
23-_ 1388، شمیم ولایت ،سید محمود صادقی ، پنجم ، قم : اسراء .
24-_،1385، مظهر اسمای حسنای الهی ، اول 1385قم،اسرائ
25-_،1384،حیات حقیقی انسان در قرآن،غلامعلی امین دین ،دوم ، قم : اسراء .
26-_1388ش ،ادب فنای مقربان ،محمد صفایی ،پنجم ،قم : اسراء .
27-خمینی، روح الله ،1371 ،صحیفه امام ، ششم ، موسسه نشر وتنظیم آثار امام خمینی .
28-_ ،1370 ،آداب الصلوه ، اول ، موسسه نشر وتنظیم آثار امام خمینی .
29-_1361 ،صحیفه نور ، اول ، تهران : وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی .
30-دهخدا، علی اکبر، ،1377 فرهنگ معین ،دوازدهم،تهران : موسسه انتشارات امیرکبیر.
31-دشتی ،محمد ،1379،ترجمه نهج البلاغه ، سوم ،قم ،انتشارات مشرقین .
32-رازی ، فخرالدین بی تا ،مفاتیح الغیب ،بیروت : دار احیائ التراث العربی.
33-راغب اصفهانی ،حسین بن محمد ،1412، المفردات فی غریب القرآن ،اول ، دمشق : دارالعلم الدار الشامیه .
34-طباطبائی، سید محمد حسین ،1379 ،مبانی تمدن اسلامی ، دهم قم ، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم .
35-طبا طبائی ، سیدمحمد حسین ، 1387 ،ترجمه تفسیر المیزان ، سید محمد باقر موسوی همدانی ،پنجم ، قم : دفتر تبلیغات اسلامی .
36-طریحی ، فخرالدین ،1375 ، مجمع البحرین ، تهران : مرتضوی .
37-طوسی ، محمدبن حسن ، بی تا ،التبیان فی تفسیر القرآن ، بیروت : دار احیائ التراث العربی .
38-فاضلی، قادر ، 1388،آب وسراب 3(نقد وبررسی افکار پائولوکوئلیو) ، اول ، تهران ، فضیلت علم .
39--آب وسراب ،1387، اول ،تهران ، فضیلت علم .
40-. فولادوند ،محمد مهدی ،1415 ق،ترجمه قرآن ،تهران ،دفتر مطالعات تاریخ ومعارف اسلامی .
41-قرشی ، سید علی اکبر ، 1371 ،قاموس قرآن ، ششم ،تهران : دارالکتب الاسلامیه .
42-کلینی ، محمد بن یعقوب ، 1388ق ،الاصول من الکافی ، تهران : المکتبه الاسلامی
43-مشهدی قمی،محمد بن محمد رضا ،1368،کنز الدقائق وبحر الغرائب،تهران: انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
44-مصطفوی، حسن ،1360، التحقیق فی کلمات القرآن ، تهران : بنگاه ترجمه ونشر کتاب .
45-مجلسی ،محمد باقر ، 140 ق ،بحارالانوار ، بیروت : دارالاحیاء التراث العربی .
46-مصباح یزدی،محمد تقی،1389 ،اخلاق در قرآن 1،دوم ،قم : انتشارات موسسه آموزشی وپزوهشی امام خمینی .
47-ملا محمدی ، حدیقه ،1381 ،سعادت از دیدگاه امام خمینی ، اول ،تهران ،موسسه تنظیم ونشرآثار امام خمینی .
48-مهدوی ، سید ابوالحسن ،1389، هدف خلقت ،پنجم ،اصفهان : نسیم رحمت.
49-محمدی ری شهری ،محمد ،1381 ،میزان الحکمه ،ج10 ،سوم ، قم دارلحدیث .
50-مطهری ، مرتضی ، 1390ا،نسان کامل ، پنجاهم ، قم ،صدرا .
51----------1390،تکامل اجتماعی انسان ، پنجاهم ، قم : صدرا .
52-مزلو،آبراهام ،1367، انگیزش وشخصیت،مترجم احمد رضوانی ، موسسه چاپ وانتشارات آستان قدس رضوی
53-نراقی ، ملا احمد ،1389 ،معراج السعاده ،چهارم ،انتشارات تا ظهور .
منابع دیجیتالی
1-جامع التفاسیر
2-کتابخانه اسراء