مرکز مدیریت حوزه های علمیه خواهران
معاونت پژوهش
آسیب شناسی شایعه
(درقرآن و حدیث)
زهرا موسوی
اعظم السادات طلایی، فاطمه سادات طلائی،سوده جمالی،راحله عبابافی زواره،
اعضای هسته پژوهشی شاخه طوبی مدرسه علمیّه حضرت زینب کبری(س) اردستان
استاد راهنما:حجت الاسلام و المسلمین حسن دهشیری
بهار 1391
چکیده
شایعه یکی از مشکلات جدی در اجتماع می باشد که تا مرحله آسیب و بحران نیز پیش رفته تا جاییکه جوامع اسلامی نیز از این مشکل و آسیب اجتماعی در امان نبوده و نیستند.از آن جایی که قرآن برایهدایت و سعادت انسان از هیچ مسئله ای فروگذار نبوده جامع ترین و کامل ترین برنامه ها را برای رشد و تعالی انسان و حل مشکلات جامعه بشری ارائه داده است. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی –تحلیلی و با هدف شناخت آثار تخریبی شایعه سازی و شایعه پراکنی به آسیب شناسی شایعه در قرآن و حدیث پرداخته و به این نتیجه رسیدیم که شایعه نه تنها از لحاظ ظاهر بلکه از درون پیامدهایی را متوجه اجتماع نموده و بدبینی و بی اعتمادی را رواج داده و در نتیجه اجتماعی متزلزل،نگران و مضطرب،بدبین به آینده و مأیوس از تعالی ورشد به وجود می آورد.
واژگان کلیدی: قرآن کریم، حدیث، آسیب، آسیب شناسی، شایعه
نتیجه گیری:
با توجّه به آنچه گذشت، چند نکته کلیدی در این مبحث شايان توجه است و آن اینکه:
*شایعه بستر مناسب مي خواهد.و بي خبري و ابهام از زمينه هاي شايعه سازي است .
* ناآگاهی افراد جامعه، بی توجّهی به ارزشهای اخلاقی مانند ایمان، تقوا ... ، ساده لوحی و زود باوری زمينه
مناسب ديگري براي شايعه سازان مي باشند .
*بدبيني و بي اعتمادي ، تفرقه و خصومت ،نگراني و اضطراب ميوه زهر آلود اين شجره خبيثه اند و پيامد دنيوي شايعه اند.
*عقوبت شايعه پردازي در دنيا تعزير ، حد،محروميت از حقوق اجتماعي ، آوارگي و در آخرت عذاب و كيفر الهي و در نهايت لعن ابدي شايعه ساز و شايعه گر وشايعه پرداز است .
*عمده گناهان از زبان بر مي خيزد، از جمله شايعه و تفهيم اثرات سوء گناهان زبان از سوي متوليان فرهنگي يك نياز هميشگي و جاري است.
فهرست منابع
الف- قرآن کریم(ترجمه الهي قمشه اي ،بهرام پور، ، فولاد وند ، مشكيني ، مكارمو موسوي گرمارودي)
ب- نهج البلاغه (ترجمه محمد دشتي، مهدي شريعتي و فيض الاسلام)
ج- سایر کتب:
1. آل پرت،گردن؛پستمن،لئو(1374)،روان شناسی شایعه،ترجمه ساعد دبستانی،چاپ دوم،تهران:انتشارات سروش
2. ابن كثير دمشقى، اسماعيل بن عمرو( 1419 ق)، تفسير القرآن العظيم( ابن كثير)، ج4،چاپ اول، بيروت : دار الكتب العلمية، منشورات محمدعلى بيضون
3. ابن منظور،محمدبن مكرم(1363) ، لسان العرب ، ج8 ، تهران : سنشر ادب
4. ابو عبيده معمر بن مثنى مجازالقرآن(1381 ق) ، تحقيق محمد فواد سزگين، قاهره : مكتبة الخانجى 5. ابوالفتوح رازى، حسين بن على( 1408 ق) ، روض الجنان و روح الجنان فى تفسيرالقرآن،ج5، مشهد: بنياد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى نوبت چاپ:؟
6. ابي محمد الحسن بن علي بن شعبه الحراني، تحف العقول، تصحيح علي اكبرغفاري( 1354)، چاپ چهارم، تهران:انتشارات اسلاميه
7. افروز ،غلامعلي(1375) ،روانشناسي شايعه وروشهاي مقابله ،تهران: نشر فرهنگ اسلامي
8. امامى، محمدجعفر( 1385 ش )، شان نزول آيات قرآن(چاپ اول)، قم: ناشرمدرسه الامام علي بن ابي طالب( عليه السلام)
9. اندلسي، ابو حيان محمد بن يوسف (1420ق ) ،البحر المحيط في التفسير، ج7 ،بيروت : دارالفكر
10. انصاري قرطبى،ابي عبدا... محمد بن احمد ( 1424 ق) ، الجامع لأحكام القرآن،ج6و3، بيروت: دارالكتب العلميه
11. بحرانى، سيد هاشم( 1416 ق )، البرهان فى تفسير القرآن، ج1( چاپ اول )، تهران: بنياد بعثت
12. بحراني،سيد هاشم(1390 )،البرهان في التفسير القران،ترجمه ناظمیان ،گنجیان وخورشا،، جلد1و2،تهران: انتشارات صبح
13. بروجردى، سيد محمد ابراهيم( 1366ش ) ،تفسير جامع، ج6 ( چاپ ششم) تهران: انتشارات صدر
14. بلاغي؛ سيد عبدالحجت(1386 ق) ،حجه التفاسيرو بلاغ الاكسير ، ج3،قم : حكمت
15. بلخى ،مقاتل بن سليمان( 1423 ق ) ، تفسير مقاتل بن سليمان (چاپ اول)، بيروت: دار إحياء التراث
16. بيضاوى، عبدالله بن عمر ( 1418 ق)، أنوار التنزيل و أسرار التأويل( چاپ اول) ، ج3، بيروت : دار احياء التراث العربى
17. پاينده، ابو القاسم ( 1382 ش) ، نهج الفصاحة مجموعه كلمات قصار حضرت رسول ص( چاپ چهارم) ، تهران : نشر دنياى دانش
18. تميمي آمدي ، عبدالواحد(1366 ش )، غررالحكم و دررالكلم ،شرح آقا جمال الدين خوانسارى،ج2(چاپ اول) تهران ناشر: دانشگاه تهران
19. تميمى آمدى ، عبد الواحد( 1366 ش) ،تصنيف غرر الحكم و درر الكلم( چاپ اول) ، قم: دفتر تبليغات
20. ثقفى تهرانى، محمد( 1398 ق )، تفسير روان جاويد،ج1و4 و 5 (چاپ سوم) ، تهران: انتشارات برهان 21. جباران ، محمد رضا( 1385 ش) ،درسنامه علم اخلاق1(چاپ سوم ) ،قم : مرکز نشر هاجر
22. حجازى، محمد محمود( 1413 ق )، التفسير الواضح ،ج1، بيروت: دار الجيل الجديد
23. حسينى شاه عبدالعظيمى، حسين بن احمد( 1363 ش ) ، تفسير اثنا عشرى، ج5 (چاپ اول) ، تهران: انتشارات ميقات
24. حسينى شيرازى ، سيد محمد(1423 ق) ، تبيين القرآن (چاپ دوم) ، بيروت: دار العلوم
25. حسينى همدانى،سيد محمد حسين( 1404 ق )، انوار درخشان (چاپ اول)،ج3، 4، 6، 13، تهران: لطفى
26. حقى بروسوى اسماعيل، تفسير روح البيان ،ج 6، بيروت : دارالفكر ،سال چاپ؟نوبت چاپ؟
27. خاتمي سمناني ، سيد احمد(1360)،شايعه از ديدگاه قران و حديث ،قم : انتشارات شفق
28. خانى، رضا ؛ رياضى ، حشمت الله (1372 ش )، ترجمه بيان السعادة فى مقامات العبادة چاپ اول تهران: انتشارات دانشگاه پيامنور
29. خرمشاهى، بهاء الدين ، انصارى ، مسعود( 1376ش )، پيام پيامبر(چاپ: اول)، تهران ناشر: منفرد
30. خراسانى، علم الهدى ( 1374 ش)، نهج الخطابة- سخنان پيامبر (ص )و اميرالمؤمنين( ع) (چاپ دوم)تهران كتابخانه صدر
31. خوانسارى ،آقا جمال الدين(1366 ش) شرح آقا جمال الدين خوانسارى بر غرر الحكم،ج2، چاپ: اول تهران: دانشگاه تهران
32. دستعيب ،عبدالحسين ( 1375ش )،آدابي از قران (چاپ اول )،شيراز : انتشارات مصطفوي
33. راغب اصفهانی،حسین (1324)المفردات فی غریب القرآن، مصر:مطبعه المیمینه
34. رسولي محلاتي ،سيد هاشم (1377 )،ترجمه غررالحكم،ج2،تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامي
35. رشيدالدين ميبدى ، احمد بن ابى سعد( 1371 ش) ، كشف الأسرار و عدة الأبرار(چاپ پنجم)، تهران : انتشارات امير
36. زحيلى، وهبة بن مصطفى ( 1422 ق) ، تفسير الوسيط( زحيلى) ج1 ، چاپ اول، دمشق :دار الفكر
37. زحيلى، وهبة بن مصطفى( 1418 ق )،التفسير المنير فى العقيدة و الشريعة و المنهج ، ج10 ،چاپ دوم ،بيروت: دار الفكر المعاصر
38. سيد كريمى حسينى، سيد عباس( 1382 ش)، تفسير عليين ( چاپ اول) ، قم : انتشارات اسوه
39. سيوطى ،جلال الدين،( 1404 ق )، الدر المنثور فى تفسير المأثور ج5 و6 ، قم: كتابخانه آية الله مرعشى نجفى، نوبت چاپ:؟
40. سيوطى، جلال الدين( 1416 ق )تفسير الجلالين (چاپ اول )، بيروت : مؤسسه النور للمطبوعات
41. شبر،سيد عبد الله (1412 ق) ،تفسير القرآن الكريم( شبر)، بيروت : دار البلاغة للطباعة و النشر
42. شبر، سيد عبد الله( 1407 ق)، الجوهر الثمين في تفسير الكتاب المبين( چاپ اول )، مكتبة الألفين: كويت
43. شريف لاهيجى، محمد بن على(1373 ش )، تفسير شريف لاهيجى ج3 (چاپ اول) ، تهران: دفتر نشر داد
44. شيخى،حميد رضا( 1380 ش ) ،نثر اللآلى- سخنان درربار امام على عليه السلام(چاپ اول) ،مشهد: آستان قدس
45. صابرى يزدى ،على رضا ، انصارى محلاتى، محمد رضا (1375 ش )، االحكم الزاهرة با ترجمه انصارى (چاپ دوم) ، قم: مركز چاپ و نشر سازمان تبليغات اسلامى
46. صفي عليشاه ، حسن بن محمد (باقر1378 ش)، تفسير صفى (چاپ اول ) ، تهران: انتشارات منوچهرى
47. ضیا ء آبادی،سيد محمد(1390)،سلسله مباحث تفسيري –تفسير سوره نور ،ج1، تهران ،بنياد خيريه الزهرا
48. طباطبائي ، سيد محمد حسين(1381ش) ،الميزان ترجمه سيد محمد باقر موسوي همداني( چاپ پنجم)، ج8،15،9،5 ،قم :دفتر اتشارات اسلامي جامعهى مدرسين حوزه علميه قم
49. طبرسى، فضل بن حسن ( 1360 ش )، مجمع البيان فى تفسير القرآن، مترجمان، ج4 و 5و20 ، تهران : انتشارات فراهاني
50. طبرسى ،فضل بن حسن( 1377 ش)،تفسير جوامع الجامع،ج1 (چاپ اول) ، تهران: انتشارات دانشگاه تهران و مديريت حوزه علميه قم
51. طبرسى ،فضل بن حسن ( 1377 ش)، ترجمه تفسير جوامع الجامع ،مترجمان، ج3، 5و6( چاپ دوم)، مشهد: بنياد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى
52. طبرى، ابو جعفر محمد بن جرير( 1412 ق )، جامع البيان فى تفسير القرآن (چاپ اول)، بيروت: دار المعرفه
53. طنطاوى، سيد محمد التفسير، الوسيط للقرآن الكريم ،ج6
54. طوسى، محمد بن حسن، التبيان فى تفسير القرآن ،ج3، بيروت: دار احياء التراث العربى
55. طيب، سيد عبد الحسين( 1378ش)، اطيب البيان في تفسير القرآن ،ج3و5و6 و9و 14 (چاپ دوم)، تهران: انتشارات اسلام
56. عاملى، على بن حسين(1413 ق)، الوجيز فى تفسير القرآن العزيز( چاپ اول)، قم : دار القرآن الكريم
57. عاملي ،شيخ محمد حسن (1104ق) ،تفصيل وسائل الشيعه إلى تحصيل مسائل الشريعه ،ج 12،( چاپ اول) ، قم: آل البيت
58. عاملى، ابراهيم(1360 ش) ، تفسير عاملى، ج2 ،تهران : انتشارات صدوق
59. عبدالباقي ،محمد فواد(1364ق )، القاهره : مطبعه دارالكتاب المصريه ، تهران : اسماعيليان،1397ق.
60. عروسى حويزى، عبد على بن جمعه(1415 ق) ، تفسير نور الثقلين، ج2و5 و6 (چاپ چهارم ) ، قم: انتشارات اسماعيليان
61. علم الهدی،حسین،شایعه ازدیدگاه اسلام،انتشارات سپاه.
62. فاضل مقداد، جمال الدين مقداد بن عبدالله( 1419 ق) ، كنزالعرفان فى فقه القرآن( چاپ اول)، تهران : مجمع جهانى تقريب مذاهب اسلامى
63. فخرالدين رازى، ابوعبدالله محمد بن عمر(1420 ق) ، مفاتيح الغيب،ج23 (چاپ سوم)، بيروت : دار احياء التراث العربى
64. فيض كاشانى، ملا محسن( 1415 ق )، تفسير الصافى ،ج 5 (چاپ دوم) ، تهران : انتشارات الصدر
65. فيض كاشانى، ملا محسن،المحجه البيضاء(چاپ دوم )، ج3 و 5 ،قم:دفتر انتشارات اسلامي
66. فيض كاشانى ، ملا محسن( 1418 ق ) ، الأصفى فى تفسيرالقرآن (چاپ اول) ، قم : مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامى
67. قرائتى، محسن(1383)، تفسير نور( چاپ يازدهم) ،ج2،3،4،5 ،تهران: مركز فرهنگى درسهايى از قرآن
68. قرائتى، محسن(1384)، تفسير سوره يس، تهران: سازمان انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي
69. قرشى، سيد على اكبر (1377 ش)، تفسير احسن الحديث(چاپ سوم) ، ج 2و 4و7و 10 تهران : ناشر بنياد بعثت
70. قرشى، سيد على اكبر(1354 ش) ، قاموس قرآن (چاپ اول) ،ج2و4 و5و6، تهران :دار الكتب الإسلامية
71. قمى ،على بن ابراهيم تفسير قمى ج 1و2 ( چاپ چهارم ( 1367 ش)،)، ، قم: دار الكتاب
72. قمى مشهدى، محمد بن محمدرضا( 1368 ش)، تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب (چاپ اول)،ج5، تهران: سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامى
73. کاپفرر،ژان نوئل(1380)،شایعه،ترجمه خدادادموقر،چاپ اول ،تهران:نشروپژوهش شیرازه
74. كاشانى، ملا فتح الله( 1373ق)، تفسير منهج الصادقين فى الزام المخالفين ، ج1 ، تهران: انتشارات اسلاميه
75. كليني ، ابي جعفر، محمد بن يعقوب بن اسحاق ، اصول كافى ، ترجمه حاج سيد هاشم رسولي محلاتي(1387ق) ج4 ،چاپ اول ، تهران : دفتر نشر فرهنگ اهل بيت (عليهم السلام)
76. کوشا ، محمد مهدی( 1388ش) ، مجموعه کتابهای دانستنی های فرهنگ ( کتاب 29: شایعه) ، تهران : دفتر برنامه ریزی اجتماعی و مطالعات فرهنگی
77. كوشا ،محمد على (1374 ش)، چهل حديث( چاپ اول ) ، قم: نهاوندى
78. كهنسال ،على رضا( 1379 ش)، نهج الحق و كشف الصدق (چاپ: اول) ترجمه كهنسال، مشهد: عاشورا در معاونت فرهنگی وزارت علوم تحقیقات و فناوری،علامه حلي
79. گنابادى ،سلطان محمد( 1408 ق)، تفسير بيان السعادة فى مقامات العبادة( چاپ: دوم) ، بيروت : مؤسسة الأعلمي
80. مدرسي ، سيد محمد تقي( 1377 ش )، تفسير هدايت ، ترجمه مترجمان ( چاپ اول) ، مشهد: بنياد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى
81. مراغى ، احمد بن مصطفى ، تفسير المراغى ،ج18و10 ، بيروت : داراحياء التراث العربى، سال ونوبت چاپ:؟
82. مسعودی،محمداسحاق(1376)،شبهه وشایعه دومنکر مطبوعاتی،قم:نشرمعروف
83. مصطفوى ،حسن (1380 ش)، تفسير روشن ، ج9 ( چاپ اول)، تهران : مركز نشر كتاب
84. مطهري ، مرتضي( 1386 ش) ، آشنايي با قران4 (چاپ بيست و دو)، تهران : صدرا
85. مظهرى، محمد ثناءالله( 1412 ق )،التفسير المظهرى،ج4 ، پاكستان: مكتبة رشديه
86. معلوف ،لوئيس( 1973) ، المنجد (چاپ بيست و يك )، بيروت: دارالمشرق
87. مغنيه، محمد جواد (1424 ق )، تفسيرالكاشف ج4 و5و 7 ( چاپ اول ) ، تهران: دار الكتب الإسلامية
88. مغنيه، محمد جواد، التفسير المبين (چاپ دوم)، تهران: بنياد بعثت
89. مکارم شیرازی، ناصربا همکاری جمعی از نویسندگان(1371)، تفسیر نمونه ج3،4،6،7،8،9،14،17،18و22 ، قم : دارالكتب اسلاميه
90. مکارم شیرازی، ناصربا همکاری جمعی از نویسندگان(1391) ، تفسیر سوره حجرات(چاپ سوم ) ، قم : مرکز نشر هاجر
91. مکارم شیرازی، ناصر (1387)، اخلاق در قران (چاپ پنجم)، ج1،قم : مدرسه امام علي بن ابيطالب
92. ملاحويش آل غازى، عبدالقادر 1382( ق) ، بيان المعانى( چاپ اول )،مطبعة الترقى: دمشق
93. ملكي ،حسين،ابوالفتحي ،رضا(1389)،مقدمه اي بر جامعه شناسي شايعه(چاپ اول ) ،قم :پيك جلال
94. ميرزا خسروانى، على رضا (1390 ق) ، تفسير خسروى ج4و2 (چاپ اول)، تهران : انتشارات اسلاميه
95. نجفی، عبدالحسین( 1378ش ) ،فرهنگ فارسی عامیانه ، ج1 ، انتشارات نیلوفر
96. نجفي خميني ،، محمد جواد( 1398ق) ، تفسير آسان( چاپ اول)،ج3 ، 6 ، 7 ،14، 15، تهران: انتشارات اسلاميه
97. نسائى، احمد بن شعيب ، خصائص امير المؤمنين ، ترجمه فتح الله نجارزادگان، (1382 ش)، ويژگىهاى على بن ابى طالب( ع) (چاپ: اول) ، قم:بوستان كتاب
98. نيشابورى، محمود بن ابو الحسن 1415 ق إيجازالبيان عن معاني القرآن، ج1، ( چاپ اول) بيروت : دار الغرب الاسلامى
99. واحدى ، على بن احمد ،1411( ق)اسباب النزول (چاپ: اول ) ، بيروت : دار الكتب العلمية
100. هاشمی رفسنجانی،اکبر و محققان مرکز فرهنگ و معارف قران(1386) ، فرهنگ قرآنی ،(چاپ اول)،قم : بوستان كتاب (مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم )
101. هاشمی رفسنجانی،اکبر و محققان مرکز فرهنگ و معارف قران(1385)، تفسير راهنما،ج3،قم : بوستان كتاب(مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم )
102هويدى بغدادى، محمد ، التفسير المعين للواعظين و المتعظين (چاپ اول) قم : انتشارات ذوى القربى
د- مقالات:
103. رهبري ،حادثه افك
قابل دسترسي در پايگاه اينترنتي http://goftomanedini.com/showthread.php
104. بهرامی، محمد،آسیب شناسی شایعه در قرآن، شماره 37 و38 ویژه قرآن و آسیب های اجتماعی بهار و تابستان 1383 فصلنامه پژوهشهای قرآنی، مشهد : آستان قدس رضوي
قابل دسترسي در پايگاه اينترنتي www.maarefquran.com 105 . چراغي ، اسماعيل 1383، شايعه و اضطراب ،دوماهنامه حدیث زندگی ، ش 18،ص58
قابل دسترسي در پايگاه اينترنتي: hadithezendegi.mihanblog.com 106. مازندراني ،محمد ، شايعه در قران و روايات (1387) ماهنامه تخصص پيام حوزه ،شماره 25،قم : موسسه فرهنگي و اطلاع رساني تبيان
شايان ذکراست مطالب مربوط به شايعه ،مندرج در پايگاه هاي اينترنتي زير پيش مطالعه پژوهش مي باشد.
www.tebyan-zn.ir
http://www.hawzah.net/fa/default
http://www.magiran.com/npview.asp?ID=
http://www.salehinrajainajafaba.blogfa.com/
