امیدواری درصحیفه سجادیه
مریم عابدی
لیلا خواجه زاده،سیده کلثوم جعفری،فاطمه گردویی،مریم عبیری، فهیمه سادات حسینیان
اعضای هسته پژوهشی شهید صدر موسسه آموزش عالی فاطمیه(س)دامغان، سمنان
استاد راهنما: نسرین امام وردی
تابستان 1392
چکیده
رجا و امیداوری در صحیفه سجادیه محور نوشتار حاضر است در طی این تحقیق ضمن تبیین و تحدید مسأله و جایگاه آن سعی شده است با بیانی مستدل و با اتکا به کلمات امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه و نیز با یاری گرفتن از آیات قرآن کریم و احادیثی دیگر از معصومین به تبیین مسأله مورد نظر بپردازد.هدف از پرداختن به موضوع مذکور، شناخت امید و رجا و نقش آن در زندگی برای رسیدن به سعادت و معنویت و دوری از یأس و ناامیدی با بهره گیری از بیانات گوهر بار امام سجاد(ع) است. نوشتار حاضر که به روش بنیادی انجام یافته، قصد دارد با بیان معارف عالی و اخلاقی و به کارگیری آن راهکارهای امید و رجا و پرهیز از یأس و نا امیدی را مورد توجه خاص قرار دهد تا با اثر پذیری از آن نتیجه مورد نظر حاصل گردد.
واژه گان کلیدی : شوق، امید، رغبت، آرزو، رجا، امل، صحیفه سجادیه.
نتیجه
صحیفه سجادیه اثر ارزشمندی است از خاندان رسالت که بصورت دست نخورده به ما رسیده است و مجموعاً 54 دعا را در بردارد و هر یک با عالی ترین مضمون، شیوه سخن گفتن با خدا به مؤمنان در موارد مختلف می آموزد . رجا و امیدواری یکی از مفاهیمی است که امام سجاد(علیه السلام) در دعاهای مختلف صحیفه، به آن اشاره کرده اند . رجا به معنای انتظار پیدایش چیز دوست داشتنی و خوشایند، که علم یا گمان به فراهم بودن اسباب و موجبات آن باشد . رجا دارای انواعی است که رجا ممدوح و مذموم از آن جمله است که در صحیفه به آن اشاره شده و هر کدام از این دو نوع رجا نیز دارای اقسامی است که می توان به امید قرین ولایت، امید به توکل، امید به عفو و مغفرت، امید به غنا و توانگری خداوند و ... به عنوان رجا ممدوح و امید به غیر خدا ، امید بی ولایت، امید نابجا و ... به عنوان رجا مذموم نام برد.عواملی چون توبه، اطمینان و آرامش قلب، توکل و سعادت می تواند رجا و امید را در انسان تقویت نماید . لذا از آنها به عنوان عوامل امید آفرین یاد می شود . رجا در قرآن به عنوان وصفی محمود و سجیه ای ستودنی و یکی از صفات اهل ایمان قلمداد شده است : «... یَبْتَغُونَ إِلَی رَبِّهِمُ الْوَسِیلَةَ أَیُّهُمْ أَقْرَبُ وَیَرْجُونَ رَحْمَتَهُ وَیَخَافُونَ عَذَابَهُ» ؛ همچنین رجا دارای آثار بسیاری است که مهمترین آن بازگشت به سوی خدا و معرفت او و خودسازی است . لذا اگر انسان بادیدة بصیرت به این اثر ارزشمند بنگرد علاوه بر رجا و امیدواری می تواند از دیگر معارف آن از جمله مکارم اخلاق و دستورهای تربیتی و اسرار توحیدی آن بهره مند گردد و امید است آیندگان با انجام تحقیقات برتر و برجسته تر در زمینه موضوعات مختلف صحیفه سجادیه ، بیانگر معارف بیشتری از این گنجینه ی ارزشمند الهی باشند .
«یا مَن لا یُجاوِزُهُ رجاءُ الراجین و یا مَن لا یَضیعُ لَدیه اَجرُ المحسنین.»
فهرست منابع
قرآن کریم
1- ابن منظور،(بی تا)،بیروت، لسان العرب، داراالحیا التراث
2- اسدی گرمارودی، اسدالله،(1380)راز و رمز نیایش،تهران،نشر سبحان
3- ارسطو، اخلاق نیکو ماخاس، (بی تا)ترجمه محمد حسین لطفی، بی جا، طرح نو
4- الهی، محمد،(1384) شادی و آرامش از دیدگاه قرآن و نهج البلاغه، تهران، بیان جوان
5- انصاریان، حسین،(1377)، دیار عاشقان ،تهران،انتشارات پیام آزادی
6- بندر ریگی،محمد،(1374)، ال منجد، ج1،تهران،ایران
7- ترابی،احمد،(1373)، امام سجاد جمال نیایشگران، مشهد، آستان قدس رضوی
8- حبیبیان،احمد،(1382)، مرز فضایل و رذایل اخلاقی،انتشارات مطبوعات دینی
9- حرّ،عاملى، محمد بن حسن ،وسائل الشيعة، (1409)،ج1، مؤسسه آل البيت عليهم السلام، قم
10-حکیمی، محمد رضا،(1358)، الحیاة،تهران،نشرالثقافة الاسلامیه
11-خرمشاهى، بهاء الدین،(بی تا)، دانشنامهى قرآن و قرآن پژوهى به کوشش ، ج ۱،بی جا، بی نا
12-خمینی ،روح الله،(1367)، صحیفه نور،مؤسسه تنظیم ونشر امام خمینی(ره)،نشر عروج
13-خمینی،روحالله،(1382)شرح حدیث جنود عقل و جهل،تهران،مؤسسه تنظیم و نشرآثارامام خمینی(ره)
14-دستغیب،عبدالحسین،(1388)،گناهان کبیره، قم،موسسه مطبوعاتی دارالکتاب
15-دشتی،محمد، نهج البلاغه،(1383) ترجمه قم،مؤسسه تحقیقاتی میرالمؤمنین(ع)
16-دلیری، کاظم،(1388)،نقش تربیتی خوف و رجا در تکامل انسان،مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما، قم: دفترعقل
17-راغب اصفهانی، ابی القاسم الحسین بن محمد،(1374) مفردات قرآن ترجمه غلامرضا خسروی، تهران،مرتضوی
18-رحمتی شهرضا،(1385)، گنجینه معارف،قم،انتشارات صبح پیروزی
19-رکنی یزدی، فاطمه، فصلنامه مشکوة، شماره 86
20-شبّر،سید عبدالله،(1374)،کتاب الاخلاق،ترجمه محمد رضا جباران،قم ، انتشارات هجرت
21-شرباطی،احمد،(1379)، دائره المعارف اخلاق قرآنی، ترجمه محمد بهاء الدین حسینی،سنندج،تازه نگاه
22-شفایی زاده، صادق،(1385)، اخلاق اسلامی،قم؛دارالانصار
23-علی بن الحسین(علیه السلام)، صحیفه سجادیه،(1382) ترجمه جواد فاضل،قم،پارسایان
24-غزالی،امام محمد،(1374)،کیمیای سعادت، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی
25-فاضلی،رحمت الله،(1380)،امید و آرزو از دیدگاه قرآن و عترت،انتشارات طاووس بهشت
26-فراهیدی،خلیل بن احمد،(1409)، العین، بی جا، دارالهجره
27-فیض کاشانی، المولی محسن،(1416)تفسیر صافی، قم، موسسه الهادی
28-قرائتی،محسن،(1390)راهکارهای تقویت انگیزه و نشاط، تهران، سازمان بسیج مستضعفین
29-کلینی،محمدبن یعقوب،(1375)،اصول کافی،ترجمه محمدباقر کمره ای،انتشارات اسوه
30-مرکز فرهنگ معارف قرآن،(1385)، دائره المعارف قرآن،ج3،قم، بوستان کتاب
31-مصباح یزدی، محمد تقی،(1380)،اخلاق در قرآن،قم،مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)
32-مظاهری،حسین،(1388)،کاوشی نو در اخلاق اسلامی،ترجمه محمد رضا آژیر و محمود ابوالقاسمی، تهران، ذکر
33-مجلسی، محمد باقر، (1403)، بحارالانوار، بیروت، دارالاحیا التراث
34-محمدی ری شهری،(1377) محمد، میزان الحکمه،قم، دارالحدیث
35-ممدوحی کرمانشاهی،(1383)،حسن،شناخت وشهود(ترجمه وشرح صحیفه سجادیه)،قم،بوستان کتاب
36-نجاتی،محمد عثمان،(1367)،قرآن و روانشناسی،ترجمه عباس عرب،انتشارات آستان قدس رضوی
37-نراقی، مولی مهدی،(1389)، جامع السعادات،ترجمه سید جلال الدین مصطفوی، ج1 ،حکمت
38-هلالی کوفی،سلیم بن قیق،(بی تا)، اسرار آل محمد، ترجمه، اسماعیل انصاری زنجانی، قم، نشر الهادی